Αναδημοσίευση από http://vrahokipos.net/old/theory/work.htm
“Το ζήτημα δεν είναι να απελευθερώσουμε την εργασία αλλά να την καταργήσουμε.”
Κ. Μαρξ – Η Γερμανική Ιδεολογία
Η λέξη “εργασία” είναι η αστική λέξη
για την “ανθρώπινη δραστηριότητα”
Η γλώσσα, όπως και κάθε σφαίρα της αστικής κοινωνίας, καθορίζεται από το κεφάλαιο. Η γλώσσα είναι θεμελιωδώς η γλώσσα της κυρίαρχης τάξης και συνεπώς θεμελιωδώς αστική. Μπορούμε να την περιγράψουμε σαν την υπεροχή της αστικής ιδεολογίας που διεισδύει σε κάθε μέσο επικοινωνίας. Η αστική γλώσσα είναι μία ανταλλαγή λέξεων που γίνεται με σύμβολα που καθιστούν καλλίτερα δυνατή την διαιώνιση της ταξικής κυριαρχίας. Έτσι, ο κυρίαρχος τρόπος επικοινωνίας μπορεί, σε μεγάλο βαθμό, να επιβάλλει τα όριά του πάνω μας. Εφόσον τώρα δεν τίθεται καν ζήτημα αναδημιουργίας μίας γλώσσας βασισμένης σε μία νέα κατανόηση των ανθρώπινων σχέσεων, είμαστε επομένως διαρκώς αναγκασμένοι να φανερώνουμε την δολιότητα των λέξεων, και να τις επαναπροσδιορίζουμε με τον ίδιο τρόπο που είμαστε αναγκασμένοι να επαναπροσδιορίζουμε έννοιες.
Η λέξη “εργασία” είναι το τέλειο, πλήρες παράδειγμα διαστρέβλωσης της ανθρώπινης συνείδησης. Ενώ ο άνθρωπος πάντοτε προσδιόριζε, εξέφραζε, πραγμάτωνε τον εαυτό του διαμέσου της ζωτικής του δραστηριότητας (τί είναι η ζωή εάν όχι δραστηριότητα;), ενώ η πραγματοποίηση του ανθρώπου μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσω της υλοποίησης της ζωτικής του δραστηριότητας (δημιουργία αντικειμένων, ιδεών…), το εμπορευματικό σύστημα περιόρισε αυτή τη δραστηριότητα στη μορφή “εργασία”. Το κεφάλαιο γενίκευσε αυτή τη μορφή, ως μισθωτή εργασία και κυριαρχεί στον πλανήτη. Έτσι σήμερα, ενώ η εργασία έγινε ο μόνος τρόπος επιβίωσης της πολύ μεγάλης πλειοψηφίας, ο μόνος τρόπος ύπαρξης του προλεταριάτου, η μορφή “εργασία”[i] γίνεται η κεντρική ζωτική δραστηριότητα του ανθρώπου, η καθολική δραστηριότητα γύρω από την οποία εκτυλίσσονται τα πάντα. Αφού η εργασία έχει γίνει η ουσιαστική δραστηριότητα του ανθρώπου, η αστική τάξη μας διδάσκει ότι η ίδια ουσία του ανθρώπου είναι η εργασία.
Να γιατί η λέξη “εργασία” – η οποία στην πραγματικότητα προσδιορίζει μία συγκεκριμένη μορφή ανθρώπινης δραστηριότητας – ακούγεται τώρα σαν το τέλειο συνώνυμο της “δραστηριότητας”, αφού για τους πιο πολλούς ανθρώπους η εργασία έχει γίνει πραγματικά η ολότητα της δραστηριότητάς τους. Έτσι “δρω” σημαίνει “δουλεύω”, ενώ “είμαι δραστήριος” θα πει “δουλεύω σκληρά”, δηλαδή αποδοτικά. Ο κυνισμός και η υποκρισία της αστικής γλώσσας φτάνουν στο αποκορύφωμά τους σε φράσεις όπως “κάνοντας το χρήμα να δουλεύει” η οποία υπονοεί έναν ερμαφρόδιτο πλούτο που γεννάει τον εαυτό του λες και δεν είναι ο ιδρώτας και το αίμα αυτών από τους οποίους αντλείται η υπερ-αξία, η μόνη πηγή πλουτισμού των καπιταλιστών που “κάνουν το χρήμα να δουλεύει”.
Έτσι όταν μιλάμε για “εργασία”, πρέπει να ξεκαθαρίσουμε ότι με την χρήση αυτού του όρου προσδιορίζουμε μία κατηγορία, μία καλά οροθετημένη μορφή παραγωγής ανθρώπινης δραστηριότητας που είναι εγγενώς συνυφασμένη με το εμπορευματικό σύστημα. Η εργασία πρέπει να κατανοηθεί ως η παραγωγή της ανθρώπινης δραστηριότητας, ως μία δραστηριότητα ξένη προς τον άνθρωπο, στην εκδήλωση ζωής του και στην συνείδηση που έχει για τη ζωή του. Είναι ο άνθρωπος περιορισμένος στην κατάσταση του εργάτη.
“Η εργασία είναι η πράξη της αλλοτρίωσης
της ανθρώπινης δραστηριότητας”
(Μαρξ – Χειρόγραφα του 1844)
Η εργασία δεν είναι παρά η έκφραση της ανθρώπινης αλλοτριωμένης δραστηριότητας, η έκφραση της εκδήλωσης της ζωής ως η εξωτερικοποίηση της ζωής.[ii] Ο αλλότριος χαρακτήρας της εργασίας εμφανίζεται με διάφορους τρόπους. Πρώτα με το προϊόν το οποίο παράγεται: στην πραγματικότητα, αυτό δεν ανήκει στον εργάτη. Ενώ το αποτέλεσμα της ανθρώπινης δραστηριότητας θα έπρεπε να εμφανίζεται ως υψηλότερη εκδήλωση του ατόμου, ως η επιβεβαίωση του ανθρώπου, ως ένα μέσο αναγνώρισης από άλλους του ίδιου του ανθρώπινου χαρακτήρα του, η εργασία αποξενώνει τον άνθρωπο από το προϊόν του, το οποίο τίθεται αντιμέτωπο σε αυτόν και τον αντιμάχεται. Ο εργάτης στερείται το προϊόν που παράγει. Εξαναγκασμένος να πουλάει την εργατική του δύναμη, βάζει την ζωή του στο προϊόν και η ζωή του δεν του ανήκει πλέον. Η εξωτερικοποίηση της εργασίας συνίσταται στην αναγκαιότητα του προλετάριου να πουλάει την εργατική του δύναμη για να παράγει ένα εμπόρευμα εντελώς αλλότριο για αυτόν. Ο εργάτης δεν μπορεί να αντλήσει ικανοποίηση από το αποτέλεσμα της εργασίας του. Ακόμα κι αν το παραγόμενο προϊόν είχε κάποια χρησιμότητα γι’ αυτόν, αυτός δεν θα μπορούσε να το απολαύσει στερείται της πραγμάτωσής του που υπόκειται στους νόμους της εμπορευματικής παραγωγής. Ο παραλογισμός αυτής της τάξης πραγμάτων αποκαλύπτεται με όλη του την σκληρότητα όταν εργάτες που κάνουν κατ’ αποκοπή εργασία σε 35 οC (95οF) χωρίς κλιματισμό ή ανεμιστήρα μαθαίνουν ότι το εργοστάσιο για το οποίο δουλεύουν κατασκευάζει επίσης κλιματιστικά που φέρουν το παρακάτω σλόγκαν: “Χρησιμοποιήστε αυτό το κλιματιστικό και τέρμα οι σκυλίσιες μέρες!”
Αλλά ο προλετάριος δεν έχει αποξενωθεί μόνο από το προϊόν της δραστηριότητάς του, έχει αποξενωθεί και από την ίδια του τη δραστηριότητά. Η εργασία είναι όντως εξωτερική σε αυτόν, κι ωστόσο, αφού είναι η μόνη δραστηριότητα που του παρέχει τα μέσα της επιβίωσής του στο καπιταλιστικό σύστημα, είναι εξαναγκασμένος να υποταχθεί σε αυτήν. Έτσι η εργασία είναι κατ’ εξοχήν ανελεύθερη δραστηριότητα, μπορεί μόνο να επιβληθεί και να είναι εξαναγκαστική.
“Ο αλλότριος χαρακτήρας της εργασίας εμφανίζεται σαφώς στο γεγονός ότι όταν δεν υπάρχει κανένας φυσικός ή άλλος καταναγκασμός, η εργασία αποφεύγεται σαν την πανούκλα.”
(Μαρξ – Χειρόγραφα του 1844 )
Έτσι όταν εργάζεται, ο εργάτης δεν επιβεβαιώνει την ουσία του, αλλά μάλλον την αρνείται. Όπως βάζει την ζωή του στο προϊόν του και το στερείται, έτσι παραδίνει την ύπαρξή του στην δραστηριότητα της παραγωγής αυτού του προϊόντος.
“Εάν το προϊόν της εργασίας είναι η αλλοτρίωση, η παραγωγή καθεαυτή πρέπει να είναι ενεργός αλλοτρίωση, η αλλοτρίωση της δραστηριότητας, η δραστηριότητα της αλλοτρίωσης. Στην αποξένωση του αντικειμένου της εργασίας συνοψίζεται απλώς η αποξένωση της ίδιας της εργασίας.”
(Μαρξ – Οικονομικά και Φιλοσοφικά Χειρόγραφα του 1844)
Η εργασία, η δραστηριότητα της παραγωγής στο καπιταλιστικό σύστημα, μεταμορφώνει με αυτό τον τρόπο την δραστηριότητα του εργάτη σε παθητικότητα, την δύναμή του σε αδυναμία· οκτώ ώρες τη μέρα παράλογης δραστηριότητας ενάντια στην ανθρώπινη ουσία και αισθήσεις· αυτό-αποξένωση όπως και η προαναφερθείσα αποξένωση από το προϊόν της εργασίας.
Αποξενωμένος από τον εαυτό του, αποξενωμένος από το προϊόν του, πλέον αποξενώνεται και από τον συνάνθρωπό του. Η αποξενωμένη εργασία αποξενώνει το είδος από τον άνθρωπο. Αποξενώνει την ατομική ζωή από την ζωή του είδους (κοινοτική ζωή).[iii] Η διαφορά ανάμεσα στον άνθρωπο και το ζώο βρίσκεται στο γεγονός ότι το τελευταίο ταυτίζεται άμεσα με την ζωτική του δραστηριότητα, “είναι η ζωτική δραστηριότητα. Αλλά ο άνθρωπος μετατρέπει την ζωτική του δραστηριότητα σε αντικείμενο της θέλησης και συνείδησής του. Έχει μία συνειδητή ζωτική δραστηριότητα”. (Μαρξ, 1844). Καθώς η ζωτική δραστηριότητα του ανθρώπου αλλοτριώνεται από την εργασία στην εμπορευματική παραγωγή, η σχέση αντιστρέφεται: ο εργάτης είναι τώρα εξαναγκασμένος να μετατρέψει την συνειδητή του ζωτική δραστηριότητα – ένα απλό μέσο συντήρησης -, σε απλό μέσο ύπαρξης! Ενώ η συνειδητή ζωτική δραστηριότητα θα έπρεπε να είναι για έναν άνθρωπο η έκφραση της πραγμάτωσης ενός αντικειμενικού κόσμου στον οποίο βλέπει την αντανάκλαση του εαυτού του – αυτή η παραγωγή είναι η ενεργός ειδοποιός ζωή του καθώς και μια σχέση ανάμεσα στους ανθρώπους -, η αποξενωμένη εργασία μετατρέπει την ζωτική δραστηριότητα του ανθρώπου σε απλή παραγωγή πλούτου και απλό μέσο επιβίωσης.
“Έτσι, η συνείδηση που έχει ο άνθρωπος για το είδος του μεταμορφώνεται από την αποξένωση με τέτοιο τρόπο που η ειδοποιός ζωή γίνεται για αυτόν μέσο.”
(Μαρξ – Χειρόγραφα του 1844)
Η εργασία αποξενώνει τον άνθρωπο από τον εαυτό του, από την ζωή του είδους του και συνεπώς από τον άλλο άνθρωπο.
“Ό,τι ισχύει για την σχέση του ανθρώπου με την εργασία του, με το προϊόν της εργασίας του και με τον εαυτό του, ισχύει και για την σχέση του ανθρώπου με τον άλλο άνθρωπο, και με την εργασία και το αντικείμενο της εργασίας του άλλου ανθρώπου. Στην πραγματικότητα, η πρόταση ότι η ειδοποιός φύση του ανθρώπου αποξενώνεται απ’ αυτόν σημαίνει ότι ο ένας άνθρωπος αποξενώνεται από τον άλλο, όπως ο καθένας τους από την ουσιαστική φύση του ανθρώπου.”
(Μαρξ – Χειρόγραφα του 1844)
Η συνείδηση που έχουν τα ανθρώπινα όντα για τον συνάνθρωπό τους συντρίβεται από το κεφάλαιο. Οι εκφράσεις ταξικής αλληλεγγύης βοηθούν στο προσχεδίασμα της συνείδησης του ανθρώπινου είδους: ο άνθρωπος που κατανοεί ότι τα δικά του συμφέροντά εναρμονίζονται με αυτά της κοινότητας, το ανθρώπινο ον που επιζητά την ικανοποίηση των αναγκών και επιθυμιών του απολαμβάνοντας την κοινοτική του οντότητα.
Η κατάργηση της εργασίας εκφράζεται διαμέσου της πολιτικής μορφής της χειραφέτησης του προλεταριάτου
Παραπάνω είδαμε ότι ο άνθρωπος αποξενώνεται από την εργασία, ότι δεν ανήκει πλέον στον εαυτό του, άρα πρέπει να ανήκει σε κάποιον άλλον. Εάν η δραστηριότητα είναι βάσανο για τον εργάτη, τότε πρέπει να είναι πηγή απόλαυσης για κάποιον άλλον. Διαμέσου της αποξενωμένης εργασίας, ο άνθρωπος δεν παράγει μόνο μια αλλότρια σχέση ως προς τον στόχο του και την παραγωγή του· παράγει επίσης την κυριαρχία του μη-παραγωγού επί του αντικειμένου του, επί της παραγωγικής του δραστηριότητας και επί του εαυτού του. Δεν υπάρχει κανένας λόγος για τον οποίο η δραστηριότητα θα έπρεπε να περιορίζεται, να αποξενώνεται, να εξωτερικοποιείται στην μορφή “εργασία”, – κανένας λόγος εκτός από έναν: τα συμφέροντα της κυρίαρχης τάξης. Τα κέρδη που αποκομίζεται η αστική τάξη από την κυριαρχία της, την αποτρέπει από το να δει πέρα από τα δικά της εγωιστικά συμφέροντα. Η κοινωνική τάξη που θα απελευθερώσει την ανθρωπότητα από την αποξενωμένη εργασία δεν μπορεί παρά να είναι αυτή που υποφέρει περισσότερο από αυτήν. Η καθολική χειραφέτηση του ανθρώπου εξαρτάται από την χειραφέτηση του προλεταριάτου, διότι στη σχέση του με την παραγωγή αυτή η τάξη περικλείει όλα τα δεσμά της ανθρωπότητας.
“Μια τάξη με ριζικές αλυσίδες, μια τάξη της κοινωνίας των ιδιωτών που να μην είναι τάξη της κοινωνίας των ιδιωτών, ενός στρώματος που είναι η διάλυση όλων των στρωμάτων, μιας σφαίρας που τα καθολικά της βάσανα να την κάνουν να έχει καθολικό χαρακτήρα· που δεν ζητάει καμία ιδιαίτερη δικαιοσύνη εφόσον ενάντιά της ασκείται όχι μια ιδιαίτερη αδικία. αλλά η αδικία γενικά· που μπορεί να επικαλείται όχι πια ένα ιστορικό δικαίωμα, αλλά μόνο το ανθρώπινο δικαίωμα· που δεν βρίσκεται σε μονόπλευρη αντίθεση με τις προϋποθέσεις του γερμανικού κρατικού συστήματος· μιας σφαίρας, τέλος που δεν μπορεί να χειραφετηθεί η ίδια δίχως να χειραφετηθεί από όλες τις άλλες σφαίρες της κοινωνίας· που κοντολογίς, είναι η πλήρης απώλεια του ανθρώπου και μπορεί, επομένως, να ξανακερδίσει τον εαυτό της μόνο με το πλήρες ξανακέρδισμα του ανθρώπου. Αυτό το αποτέλεσμα της διάλυσης της κοινωνίας, σαν ιδιαίτερο στρώμα, είναι το προλεταριάτο.”
(Μαρξ – Κριτική της Χεγκελιανής φιλοσοφίας του Δικαίου )
Η ιστορική αποστολή της απελευθέρωσης της κοινωνίας από την εργασία, της επίλυσης μια για πάντα όλων των ανταγωνισμών μεταξύ ανθρώπου και φύσης, μεταξύ ανθρώπων, μεταξύ της ανθρώπινης δραστηριότητας και της απόλαυσης, μεταξύ του ατόμου και του είδους βασίζεται συνεπώς στο προλεταριάτο οργανωμένο ως τάξη και επομένως ως κόμμα.
Κάτω η εργασία!
Τώρα είναι πιο εύκολο , να αντιληφθούμε γιατί τα συνδικαλιστικά και αριστεριστικά συνθήματα περί “δικαιώματος στην εργασία” και “εξασφάλισης εργασίας” είναι άκρως αντιδραστικά και ουτοπικά. Οι προλετάριοι ξέρουν ότι στο καπιταλιστικό σύστημα η εργασία είναι ο μόνος τρόπος για να εξασφαλίσουν τις ανάγκες τους και ότι με αυτή την έννοια, η ανεργία σημαίνει απλά… θάνατο. Απόδειξη αυτού είναι οι χιλιάδες ανθρώπινες υπάρξεις που λιμοκτονούν καθημερινά. Συνεπώς το αίτημα του εργάτη για εργασία πρέπει να κατανοηθεί ως ένα αίτημα για την δυνατότητα τροφής, ενδυμασίας και αναπαραγωγής για τον ίδιο και την οικογένειά του. Εν τούτοις το να απαιτούμε δουλειά για όλους μέσα στα πλαίσια του αστικού συστήματος ισοδυναμεί με το να υποκρινόμαστε ότι αυτό είναι εφικτό, αρνούμενοι έτσι την καταστροφική φύση του καπιταλισμού και την έλλειψη ελέγχου των διαδικασιών που προκαλεί. Οι κομμουνιστές ξέρουν ότι το να ζητάμε δουλειά για όλους είναι ουτοπικό, και σαν απόδειξη αυτού αντιπαραθέτουν το γεγονός ότι το κεφάλαιο ποτέ δεν έχει προσφέρει πλήρη απασχόληση, ακόμα και στις πιο ακμάζων περιόδους του. Το σύνθημα “δουλειά για όλους” είναι αντιδραστικό, διότι αντιστοιχεί σε μια ιδεαλιστική άποψη για το κυρίαρχο σύστημα· αρνείται την αντιφατική φύση του κεφαλαίου, το οποίο δημιουργεί δουλειά μόνο και μόνο για να δημιουργήσει ανεργία, δηλαδή μηδέν δουλειά· η φύση της καπιταλιστικής δικτατορίας είναι ο πλούτος που γεννάει φτώχεια. Όλοι οι “οικονομολόγοι” και ιδεολόγοι της εργασίας προσπαθούν να μας πουν ότι το να εργαζόμαστε είναι απαραίτητο, διότι ταυτίζουν την εμπορευματική παραγωγή με τον κοινωνικό πλούτο. Τίποτε δεν είναι πιο υποκριτικό από την παρουσίαση της εργασίας ως την μόνη πηγή πλούτου. Εμείς ορίζουμε την εργασία ως αποξενωμένη, εξωτερικοποιημένη δραστηριότητα, ως την απώλεια της ανθρωπινότητας.
“Η εργασία καθεαυτή, όχι μόνο στις παρούσες συνθήκες αλλά στο βαθμό που ο σκοπός της γενικά είναι η απλή αύξηση του πλούτου, είναι επιζήμια και ολέθρια..”
(Μαρξ – Χειρόγραφα του 1844 )
Αντί το συντηρητικό σύνθημα “ένα δίκαιο μεροκάματο για μια δίκαιη εργάσιμη μέρα”, ο Μαρξ ήδη μας παρότρυνε να γράψουμε στην σημαία μας το επαναστατικό σύνθημα: “Κατάργηση του συστήματος της μισθωτής εργασίας”. Κατά τον ίδιο τρόπο, αντί των απαιτήσεων “δουλειά για όλους”, εμείς βάζουμε μπροστά το αμετάβλητο σύνθημα από το κομμουνιστικό πρόγραμμα: “Κάτω η εργασία!”
Εργασία, ελεύθερος χρόνος και κομμουνισμός
“Σε όλες τις προηγούμενες επαναστάσεις ο τρόπος δραστηριότητας μένει αμετάβλητος και πρόκειται μόνο για μια άλλη κατανομή αυτής της δραστηριότητας, για μια νέα κατανομή της εργασίας σε άλλα πρόσωπα. Η κομμουνιστική επανάσταση στρέφεται αντίθετα ενάντια στον προγενέστερο τρόπο δραστηριότητας, εξαλείφει την εργασία και καταλύει την κυριαρχία όλων των τάξεων, καταργώντας τις ίδιες τις τάξεις, γιατί αυτή γίνεται από την τάξη που δεν λογαριάζεται σαν τάξη μέσα στην κοινωνία, που δεν αναγνωρίζεται σαν τέτοια και που είναι ήδη η έκφραση στους κόλπους της τωρινής κοινωνίας της διάλυσης όλων των τάξεων, των εθνοτήτων κλπ.”.
(Μαρξ – Ένγκελς – Η Γερμανική Ιδεολογία)
Ο κομμουνισμός καταστρέφει την ιδιαίτερη μορφή δραστηριότητας του καπιταλισμού: την εργασία, που είναι η ουσία της ατομικής ιδιοκτησίας. Και ενώ καταργεί την εργασία, καταργεί και την οργάνωση του ελεύθερου χρόνου ως ενός αδιαχώριστου συμπληρώματος της αποξενωμένης εργασίας. Με τον όρο ελεύθερο χρόνο εννοούμε τον χρόνο που παραχωρείται στο προλεταριάτο για την αναπαραγωγή της εργατικής του δύναμης. Όπως οι μισθοί αποτελούν την διατήρηση του εργάτη και πρέπει να εκλαμβάνονται μόνο ως το απαραίτητο για την λειτουργία των πιστονιών “γρασάρισμα”, έτσι και ο ελεύθερος χρόνος έχει μόνο μία χρησιμότητα, της διεξόδου της έντασης που συσσωρεύεται κατά την διάρκεια της εργασιακής δραστηριότητας. Ο ελεύθερος χρόνος δεν έχει να κάνει με την ελεύθερη χρήση του χρόνου, αφού για τον εργάτη το ζήτημα είναι να προετοιμάσει τις δυνάμεις του ώστε να είναι πιο αποδοτικός στην ολοένα και πιο πολύ εντατικοποιημένη εκμετάλλευση. Ο ελεύθερος χρόνος ανταποκρίνεται στην αναγκαιότητα του να είναι ο εργάτης σε άριστη κατάσταση την Δευτέρα το πρωί. Λόγω της εργασίας του, ο άνθρωπος δεν γνωρίζει πλέον την πραγματική ουσία της ζωτικής του δραστηριότητας και κατά την διάρκεια των “χαμένων” ωρών του δεν μπορεί παρά να αναπαραγάγει μια δραστηριότητα που “καθρεφτίζει” την αποξενωμένη εργασία, ώστε και αυτό το κομμάτι του χρόνου του – της λεγόμενης “ελεύθερης” δραστηριότητας – να μην αντιτίθεται στον “εργάσιμο” χρόνο. Η εξωτερικοποιημένη μη δραστηριότητα ανταποκρίνεται στην εξωτερικοποιημένη δραστηριότητα· ο εξωτερικοποιημένος ελεύθερος χρόνος στην εξωτερικοποιημένη εργασία. Το κεφάλαιο αντιθέτει τον εργάσιμο χρόνο στον ελεύθερο χρόνο, διαχωρίζει τις δύο δραστηριότητες αλλά επίσης τις καθιστά συμπληρωματικές. Ήδη στο σχολείο διδάσκουν στα παιδιά τον διαχωρισμό της εργασίας και του ελεύθερου χρόνου: “Δούλεψε σκληρά και παίξε πολύ, αλλά ποτέ μη τα μπερδεύεις!”. Αλλά η ανθρώπινη δραστηριότητα είναι μία ολότητα. Με αυτή την έννοια, η κομμουνιστική κοινωνία δεν είναι κάποιου είδους κοινωνία ελεύθερου χρόνου, δεν είναι η εξιδανίκευση του “θετικού” πόλου της αστικής κοινωνίας. Στον δυϊσμό εργασίας / ελεύθερου χρόνου, ο κομμουνισμός αντιπαραθέτει την δραστηριότητα ως απόλαυση και την απόλαυση ως δραστηριότητα.
“Δραστηριότητα και απόλαυση έχουν κοινωνικό περιεχόμενο και καταγωγή· είναι κοινωνική δραστηριότητα και κοινωνική απόλαυση.”
(Μαρξ – Χειρόγραφα του 1844)
Στον πρωτόγονο κομμουνισμό, οι άνθρωποι χρησιμοποιούσαν τον ίδιο όρο και για την “εργασία” και για το “παιχνίδι”. Με τον ίδιο τρόπο ο κομμουνισμός καταργεί τις αντιθέσεις μεταξύ του εργάσιμου χρόνου και του ελεύθερου χρόνου, μεταξύ παραγωγής και μαθητείας, μεταξύ της ζωής και του βιώματος. Αυτή η περιγραφή δεν προέρχεται από μια ειδυλλιακή πρόβλεψη, από μια ιδεαλιστική άποψη για το μέλλον, αλλά όντως προκύπτει από την ίδια την κίνηση της ιστορίας και του κόσμου. Αυτή η κίνηση δεν υπόκειται κατά κανένα τρόπο στην τύχη· είναι η πολύ μεγάλη ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων που καθιστούν τον κομμουνισμό μία δυνατότητα, εφικτό και αναγκαίο σήμερα.
Η κατάργηση της εργασίας ως εξωτερικοποιημένη ανθρώπινη δραστηριότητα, είναι ένα ουσιαστικό μέρος του κομμουνιστικού προγράμματος και το προλεταριάτο θα πραγματοποιήσει αυτό το ανθρώπινο καθήκον διαμέσου της επιβεβαίωσής του ως κυρίαρχη τάξη με στόχο την κατάργηση όλων των τάξεων. Ενάντια στις 40 ώρες εργασίας την εβδομάδα, στο βασανιστικό ρολόι, στην αγωνιώδη αναζήτηση δουλειάς, στις απολύσεις, στον ξοδεμένο χρόνο στις συγκοινωνίες πακεταρισμένοι σαν σαρδέλες, στον διαβολικό ρυθμό της εργασίας, στην ατομική ιδιοκτησία, στην εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο,… θα χρησιμοποιήσουμε την δύναμή μας, την γνώση μας και την αποφασιστικότητά μας για την οικοδόμηση μιας κοινωνίας δίχως εργασία, μιας κομμουνιστικής κοινωνίας που θα παρέχει στην κοινότητα την δυνατότητα της ελεύθερης διαχείρισης του χρόνου της για την πραγμάτωση της Ανθρώπινης δραστηριότητας.
“Μια άλλη πηγή εξαχρείωσης των εργατών είναι ο εξαναγκασμός για εργασία. Η ελεύθερη παραγωγική δραστηριότητα είναι η υψηλότερη απόλαυση που γνωρίζουμε, αλλά όταν είναι υποχρεωτική γίνεται η πιο επίπονη, ταπεινωτική τιμωρία. Δεν υπάρχει τίποτε χειρότερο από το να είσαι εξαναγκασμένος να κάνεις το ίδιο πράγμα κάθε μέρα από το πρωί μέχρι το βράδυ, ενάντια στην θέλησή σου. Και όσο πιο ανθρώπινος αισθάνεται ο εργάτης, τόσο πιο πολύ πρέπει να μισεί την εργασία του, επειδή αισθάνεται την επιβολή της και το άσκοπο περιεχόμενό της.”
(Ενγκελς – Η κατάσταση της εργατικής τάξης στην Αγγλία, 1845)
[i] Η λέξη “travail” (εργασία) είναι λατινικής προελεύσεως, από την λέξη “tripalium”, η οποία σημαίνει “όργανο βασανιστηρίου”.
[ii] Για τον ορισμό της εξωτερικοποίησης, δες το άρθρο (στα Γαλλικά και στα Αγγλικά) “Από την αλλοτρίωση του ανθρώπου στην ανθρώπινη κοινότητα”.
[iii] Το είδος πρέπει να κατανοηθεί ως ο άνθρωπος που αντιλαμβάνεται τον εαυτό του ως άνθρωπο· η συνείδηση που έχει το ανθρώπινο άτομο για το είδος.